Tolışon adət-ənənon həxədə
Tolışə kəon
Jıqo voteydən ki, ğədimiədə tolışon kə dı curə bıə. İ ğısım kəon səpe osın jəydənıbin, de tuli anduyedəbin. Tul ovi ovoştıneydənıbe. Dı əsr bənav jıqo kəon Liki dionədə bıən. Çımon əsos xısusiyət əve ki, jıqo kəonədə pencə beydənıbe. Petono dı qılə bıxı vırə noydəbin. Kədə bıə tənu duyəvulə iyən piçi duyəvulə də həmonə bıxı bə benton beşeydəbe. Jıqo kəonədə pencə nıbe səbəb hestbe. Bə İroni sərhədi nez bıə dionədə ğuldurə daston bə kəon hucum kardəbin, dızdi kardəbin. Çımi vəy səyro kəon bepencə dutə beydəbin. Çumçıko pencə arışte bə dılə dəşe rohət be, əncəx bıxıku dəşe çətin be.
İ ğısım kəon kum isə çuədə hozı kardə bedəbe, çəy səpeən kıləş edoydəbin. Kıləş ovi vadoydənıbe. Kali dionədə kıləşi əvəzi leynə edoydəbin. Vişonədə bəlelə do bırnedəbin, toşedəbin çəvədə nozıkə taxtə hozı kardəbin, bonisə jedəbin. Bonisən kıləş edoydəbin.
Har quyəve ıştə soyb
Nafqonə vaxtonədə kədə oko doə bıə xonçə, ğab-ğəcəğən çuədə hozı kardə bedəbe. Xısusiyə uston taxtəo qofe hozı kardəbin, ın qofeon nəsılbənəsıl oqətə bedəbe. Kali xeyzononədə həmonə qofeon hələ oqətə bedə. Serə doyo əso hozı kardəbin, do otəşədə sutedəbin çəyo lu kardəbin, əv sıə ranqisə bedəbe, jıqo bızın bəy ranq jə bıəbe.
Tolışonku boftə bıə quyəveyonən qıləy adət-ənənəye. 20 nov quyəve boftə beydə, ın quyəveyon yuno boftə beydən, bə həmonə yuni soədə bıə mıxtəlifə rəson ovi ranq jeydən. In quyəveyon curbəcur bey səbəb hestışe. Məsələn, tirmə quyəve əncəx merdon tankardeydən, naxışinə, de tosə zıno bıə quyəve jenon tankardeydən, piyə odəmon isə sodə quyəveyon tankardeydən, əvon sipi iyən siyo yuno boftə beydən, vote bəbe ki, əlovə ranq jəydənin.
Tolışə jen
Tolışə jenon hejo bəştə şuyə koməqəti kardəşone. Məsələn, kuçari jimon dəvoniyə xıyzononədə jenən de merdi bə ico bə mol-mələ diyə kardəşe. Nıştə jimon kardəkəson isə əsosən kədor bedən iyən de sənətkorəti mışğol beydən. Quyəve, cecim, kilim bofteydən. Tolışə jenon libosən xısusi bıə. Muyon nıçiyero jenon bəştə səy dinqə jəydəbin. Əy dastədə hozı kardəbin, çəy səpe avşumə şol, pəlu edoydəbin. Vəyu dəro kardeədə bə kinon səy dinqə jeydəbin, çəy səpe sıə duəğ edodəbin.
Vəyə adəton
Tolışon vəyə mərosim i manq naviku bino beydə. Detosə 40 ruji beşe vəyu bəd nəzəriku nığo doə beydə. Əmma sıftə nişan bedə. Nişani bəpeştə kinə kə zoə bəştə kə ğonəğ dəvət kardeydə. Bə səbəb ki, həm zoə de ğomon tanış bıbu, həmən bo xıyzoni məhrəm bıbu. In ğonəğəti bəpeştə zoə rohat-rohati bəştə pəvəndi kə ome zındə, kinə vinde zındə.
Bə vəyə i manq mande kinə kədə şoy-şotkomə bino beydə. Jenon, kinon bə dı dastə co beydən, har dastədə 5-6 kəs bedə. Nadə şə kəsi dastədə dəpıl bedə. Dejıqo dumoyəndı daston dəpıl jedən, mahne handeydən. İ manqi mıddətədə har ruj bə vəyə hozı bedən raxs kardeydən, mahne handeydən.
Vəyə ruji tolışon vəyu aspisə bardeydən, bəçəy sə sıə duəğ edoydən. In ənənə kali bandə dionədə ısətən mandə. Bə aspi sə xısusi bəzək jeydən. Vəyə ərəfədə aspə bəhs dəvoneydən. Vəyu bə kəy rəseyədə əy pişvoz kardeydən. Çəy pobonədə ğırbon obırneydən, nimçə arışteydən. In ənənəən kali dionədə mandə, əncəx kali dion muasir bıə, vəyu de maşini vardeydən. Vəyu soədə pişvoz kardə həmə ğomon bəy ıştə orzu votedən, sə-zıvon kardən, bə dılə dənoydən. Vəyu bə kə dəşe bəpeştə detosə 3 ruji ğərəyz xıyzoni uzvon co kəsi bə dılə haştənin. 40 ruji mıddətədə isə vəyu de odəmon kam unsiyətədə bedə ki, bəd nəzəriku nığo bıbu.
Lap ğədimiədə tolışə vəyonədə nə dəpıl, nəən ğərmon bıəni, vəyu de zırno bardəbin. Vəyə isə de balabani dəvardəbe. In adət esətən kali dionədə mandə. Kali tolışə dionədə vəyu bardeədə çəy qofeən bənə cehizi vığandeydəbin. Jəqo kardəbin ki, əğıl moəku beədə çəy qofe co vırəyku nıvən.
In məlumot Publika.az saytədə, Azərboycon vikipediyəo, jurnalist Həmzə Vəliməmmədovi tədğiğot əsərono iyən Lankoni məşhurə Nənon" ğurupi sohbətonədə peqətə bıə.
Tolışon vəyə adəton